قسمت 8
پارک‌های جنگلی یک اکوسیستم جنگلی هستند که منشأ آن ها طبیعی، غیرطبیعی یا انسان‌ساخت است و برای اهداف مختلفی مثل تفرج، حفظ طبیعت و در شرایط استثنایی، تولید چوب استفاده می‌شود. آن ها اساساً پوشیده از درخت‌اند اگرچه می‌توان عناصر دیگری همچون آب، مسیرها و فضاهای باز در اندازه های مختلف در آن ها یافت (Bell et al، ۲۰۰۵).
از این رو می‌توان پارک‌های جنگلی (با منشأ انسان‌ساخت) را یک توده فشرده و غنی از درختان و درختچه‌ها دانست که از تلفیق مناظری همچون فضاهای باز، درختزارهای باز و درختزارهای نیمه‌باز و بسته تشکیل شده که در آن باید به سدها، ورودی‌ها فضاهای باز، و مناطق آبی درون آن ها توجه ویژه نشان داد (Gustavsson، ۲۰۰۴).
مناطق جنگلی دست‌کاشت مناطقی هستند که بر اساس بازسازی مفهوم‌شده با محیط‌های شبه جنگلی جدید صورت گرفته باشد. هدف از ایجاد پارک جنگلی دست‌کاشت، غرس نهال با بهره گرفتن از روش آبیاری به منظور خلق یک محیط شبه جنگلی با هنر طراحی، جانمایی در عرصه با شرایط توپوگرافی مناسب است. ضروری است در این مورد ضمن فراهم آوردن امکانات تفریحی و تفرجی با تعیین مکان‌های خاص و مکان‌یابی از تنوع گونه‌های درختی، درختچه‌ای با خیابان‌بندی و تعیین مسیر جاده‌ها، پیک‌نیک‌ها، پارکینگ‌ها و سایر تأسیسات و امکانات رفاهی بر اساس ضوابط و اصول فنی مطابق با استانداردهای موجود پیش‌بینی شود (مجنونیان، ۱۳۷۴).
در بسیاری از کشورها وجود پارک‌های جنگلی با سیمای طبیعی و امکانات گردشگری مناسب از فاکتورهای مهم در جذب گردشگر محسوب می‌شوند، این گونه فضاها عموماً به خاطر گستردگی فضایی، سیمای طبیعی و امکانات رفاهی به عنوان کانون‌های جذب گردشگر عمل می‌نمایند (Yalc، ۲۰۰۵).
ایجاد جامعه‌ای سالم و سازنده برای تداوم پیشرفت و توسعه اقتصادی نیاز به ایجاد و توسعه و نگهداری تفرجگاه‌ها و مناطق توریستی جهت جوابگویی به تقاضای روزافزون انسان‌ها دارد (خداوردی‌زاده و همکاران، ۱۳۸۷).
طبق تعریف، ارزش‌های مصرفی از مصرف و بهره‌برداری واقعی پارک جنگلی مشتق می‌شوند که شامل ارزش‌های مصرفی مستقیم، نظیر درآمدهای حاصل از چوب و الوار و ارزش مصرفی غیرمستقیم، نظیر فعالیت‌های تفریحی، خدمات زیست‌محیطی و اکولوژیکی می‌باشند. ارزش وجودی، ارزش ذاتی پارک جنگلی و یا ارزشی که مردم فقط برای شناخت موجودیت پارک جنگلی قائلند حتی اگر از آن استفاده نکنند، می‌باشد (تورس، ۲۰۰۰).
ارزش تفریحی که جزء ارزش‌های مصرفی پارک جنگلی بوده، شامل استفاده از پارک جنگلی برای تفریح، اوقات فراغت و سرگرمی، پیاده‌روی، کوه‌پیمایی در جنگل و زیبایی‌شناختی می‌باشد.
به طور مثال، پارک جنگلی طرق در حاشیه جنوب شرق مشهد، یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران می‌باشد. این پارک که در مدخل ورودی شهر از مسیر تهران قرار دارد، شامل فضاهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی و تجاری با ۲۱۰ هکتار فضای جنگلی و ۱۱۲ هزار مترمربع فضاهای عمرانی است. پارک بانوان این مجموعه با بیش از ۱۰۰ هکتار وسعت و زیربنای ۴۸ هزار مترمربع فضا جهت احداث دهکده تجاری، ساختمان‌های دور باغ و هتل برای کاربری‌های تفریحی، فرهنگی و تجاری در نظر گرفته شده است. پارک علوم این مجموعه با وسعت ۱۰۳ هکتار و زیربنای ۵۰ هزار مترمربع جهت احداث خانه علم مشهد، مرکز کیهان‌نما، دریاچه و ساختمان‌های مجاور آن پیش‌بینی شده است. پارک ورزش با ۷ هکتار مساحت و ۱۴ هزار مترمربع فضای ورزشی و تجاری و اداری تعیین گردیده است. (خاکسارآستانه و دیگران، ۱۳۹۰)
فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش‌های گیاه تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی‌جان شهر، تعیین‌کننده ساخت مرفولوژیک شهر است. این نوع از کاربری زمین شهری با پوشش‌های گیاه انسان‌ساخت هم واجد «بازدهی اجتماعی» و هم واجد «بازدهی اکولوژیکی» است. (سعیدنیا، ۱۳۷۹)
بنابراین نقش و عملکرد فضای سبز از دو جنبه بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی قابل بررسی است. عملکرد زیبایی‌شناسی و ایجاد چشم‌اندازهای زیبا برای شهروندان و ایجاد بستر مناسب برای گذراندن اوقات فراغت از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه فضای سبز و اصولاً معماری و طراحی منظر به عنوان بخشی از شهرسازی مطرح است. بر اساس همین دیدگاه این گونه فضاها جای خود را در طراحی بزرگراه‌ها و تفکیک کاربری‌ها و سایر موارد طراحی شهری باز کرده است. پیاده‌کردن طرح‌های فضای سبز شهری متناسب با سایر کاربری‌ها در ایجاد چشم‌اندازهای زیبا بسیار مؤثر است و محیط شهر را محیطی زیبا و هنری می‌سازد. تغییر چهره درختان در طول فصل‌های مختلف سال، شهر را متنوع‌تر و برای زندگی دلچسب‌تر می‌سازد. فضاهای سبز شهرها سبب کاهش فشارهای فیزیکی و روانی و آرامش بخشیدن به مردمان شهر می‌گردند. (جوانشیر، ۱۳۷۵)
علاوه بر این فضای سبز شهری به عنوان بخش جان‌دار ساخت کالبدی شهری تلقی می‌شود و در هماهنگی با بخش بی‌جان کالبد شهر ساختار یا بافت و سیمای شهر را تشکیل می‌دهد. در این حالت فضای سبز می‌تواند نقش لبه‌ی شهر، تفکیک فضاهای شهری و آرایش شبکه راه‌ها را بر عهده گیرد. به هر حال عملکرد فضای سبز شهری در کاهش تراکم شهری، ایجاد مسیرهای هدایتی، تکمیل و بهبود کارکرد تأسیسات آموزشی، فرهنگی، مسکونی و ذخیره زمین برای گسترش آینده شهر حائز اهمیت فراوان می‌باشد. (سعیدنیا، ۱۳۷۹)
عملکرد فضای سبز شهری از نظر اکولوژیکی (زیست‌محیطی) نیز با تأثیرگذاری فضای سبز روی اقلیم شهری (بهبود شرایط اکولوژیکی یا تعدیل شرایط اقلیمی) و تأثیرگذاری فضای سبز بر پاکی و سلامت هوا در شهر (کاهش میزان آلودگی) قابل تبیین است. امروزه فضای سبز اهمیت بسزائی در بهبود شرایط زیست‌محیطی دارد و نقش مهمی در ایجاد مناظر زیبا و دلپذیر، کاهش آلودگی‌های گوناگون، ایجاد تغییرات مناسب در میکروکلیما، حفاظت از محیط طبیعی و منابع موجود در آن ایفا می کند.
با عنایت به جایگاه ویژه شهر مقدس قم به عنوان پایگاه اصلی تشیع و اینکه اسلام دین آراستگی و نظافت است و از طرفی بخاطر موقعیت استراتژیک این شهر و عبور چند محور اصلی ارتباطی کشور از آن، نقش فضای سبز را در ایجاد چشم‌اندازهای زیبا از این شهر و ارائه چهره‌ای خوشایند از آن صدچندان کرده است.