مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 156

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

خمیره-سرشت-ذات

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن
پیاله زدن-می نوشیدن

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

پی جوری کردن-پی جویی کردن-دنبال نمودن
حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

تنگ آفتاب-درست در لحظه ی طلوع خورشی
دال به دال-پشت سر هم
پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

 

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

 

پول مول-پول

بردن از رو- از رو بردن

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)
 

 

اسپند روی آتش بودن(سخت نگران و دلواپس بودن، آرام و قرار نداشتن)

زوراب زدن-برای استفراغ زور زدن ولی چیزی بالا نیاوردن

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

زحمت را کم کردن-رفع مزاحمت کردن

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)
خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن
از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

دهان کسی چاک و بست نداشتن-ناتوان بودن در رازداری

 

 

درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

دیم کاری-کشاورزی دیم

بمیرم-قربان بروم

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

توالت کردن-آرایش کردن

به پر و پای کسی پیچیدن-پیله کردن به کسی-با کسی در افتادن

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود

خیار چنبر-نوعی خیار

 

 

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

زود رنج-نازک دل-حساس

 

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

چک و چانه زدن-چانه زدن-وراجی کردن-مذاکره ی فراوان کردن

بابت-مورد-زمینه-موضوع
پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

 

بار شیشه-بار شکستنی-کودک در شکم مادر

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

خلیلی-نوعی غل و زنجیر-نوعی انگور

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن
چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

دهن تر کردن-اندکی نوشیدن-لو دادن

ژوری-هیئت داوران

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

خر کردن کسی-کسی را با چاپلوسی فریفتن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 

تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی)
زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

خیز-ورم-آماس

دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان
حبه کردن-دانه دانه کردن

تردستی-مهارت-شعبده بازی

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی

آبِ سیاه-نیمه کوری

اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

به حق پیوستن-مردن

حضوری-رو در رو

پشت سر هم-پیاپی متوالی
ترشیده-غذایی که فاسد و ترش شده است-دختر خانه مانده و شوهر نکرده

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

توی هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو زدن بر اثر خشم

 

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

پاسور زدن-پاسور بازی کردن
جیک و بیک کسی را دانستن-دانستن همه ی اسرار کسی

 

حق-باج سبیل-رشوه

پیشی-گربه در زبان کودکان

آب و رنگ-طراوت و شادابی

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

آمدن(آغاز به کاری کردن)
چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه
 

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن
چرت کسی پاره شدن-ناگهان از خواب پریدن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

دود چراغ خوردن-زحمت کشیدن-تحمل رنج کردن-استخوان خرد کردن

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن

پا بر جا کردن-اثبات-مستحکم کردن

خدا نگهدار-خدا حافظ

خاله ی خر عمه ی گاو-بسیار نفهم-از اصل و نسب نادان

خشت انداختن-لاف زدن-گزافه گفتن
آتو(بهانه، دستاویز، نقطه‌ضعف)

دوام آوردن-استقامت کردن

تند تیز-شتابان-خشمناک-ستیزه جو

درز را آب دادن-از راه به در شدن

بزن بهادر-اهل دعوا و مرافعه-قلچماق-پر زور

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

از شیر مادر حلال‌تر-چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک
بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

دست به آب رسانیدن-به دستشویی رفتن-به توالت رفتن
چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

 

پروار-فربه-چاق

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

از کرگی دم نداشتن خر(نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری)

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن
داداشی-برادر در زبان کودکان

دله-هرزه-چشم چران-پرخور

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

در هم رفتن-در فکر فرو رفتن-خشمگین شدن
تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند
تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

 

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان
باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن

 
رژیم گرفتن-رژیم داشتن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

تخم شر-مردم آزار- شرور

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

 
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

بله بُری-گفتگو برای تعیین شرایط عقد و میزان حقوق زن و شوهر

تپل مپل-چاق و چله

 
آسمان به زمین آمدن-رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن

 

 
اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

 
پیش بینی کردن کار یا شخصی

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن
خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

در و تخته را مهر کردن-سکوت کردن-دست کشیدن

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

 

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)
خشخاشی-نان خشخاش زده

رگ ترکی-تعصب نژادی
حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

جَخت-متضاد صبر

دور و دراز-فراخ و وسیع

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

 

دده سیاه-نوکر-نوکر سیاه

تخم شر-مردم آزار- شرور
دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

چُرت-خواب کوتاه

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

زیر دُم سُست-زن منحرف

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

تا-توانایی

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن

بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

چار دیواری-خانه

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

آب آتش زده(اشک)

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات
جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار
دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)
جزیی فروش-کسی که که کالا را در اندازه های کوچک می فروشد

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

 

 

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

 

ته و تو-کنه حقیقت-باقی مانده ی هر چیز

دار کشیدن-دار زدن

خوش منظره-خوش نما-زیبا

 

زبان فهم-کسی که مطلب یا سخنی را خوب در می یابد
پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

 
حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

اوراق(قراضه، اسقاط، ازکارافتاده)

خوشگلک-با خوشگلی اندک

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

دَم نقد-آماده-حاضر

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)
رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

زُل زدن-خیره نگاه کردن

پوست خربزه زیر پای کسی انداختن-کسی را به دردسر انداختن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن
رانده و مانده-بدبخت و وامانده

بدلی-تقلبی-جنس بد

دماغ چاقی-احوال پرسی

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

ته گیلاس-نوشیدنی کمی که ته گیلاس مانده است

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

خوشایند-مطبوع-پسندیده

دست به دست کردن-تردید کردن-کوتاهی کردن-وقت کشتن
چپ و راست کردن-زیر و رو کردن-مشت باران کردن
پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

داوطلب-خواستار-نامزد

دوش فنگ-نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

رتوش-دستکاری و آرایش عکس
دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم

اسرار مگو-حرف‌های ناگفتنی

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

به یک پول سیاه نیارزیدن- به لعنت خدا نیارزیدن

آهوی خاور(آفتاب)

چرس رفتن-حشیش کشیدن

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

 

تب کردن خر-پوشیدن لباس ضخیم در هوای گرم

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

خوش اندام-خوش هیکل-خوش اندازه و برازنده

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

بزن بهادر-اهل دعوا و مرافعه-قلچماق-پر زور

 
 

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

دم زدن-حرف زدن-اعتراض کردن-جیک زدن

دو لا پهنا حساب کردن-دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)
تک و تا-جنب و جوش

آغ و داغ(سخت مشتاق و شیفته)

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

باد زدن-با ایجاد جریان هوا خنکی یا اشتعال پدید آوردن

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

 

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

زار-نا به سامان-خراب-بد

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن
 

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

 

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

 

آمدن(آغاز به کاری کردن)

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

چَکی-وزن نکرده-یک جا

بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو
ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن
اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)
ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

 

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

آمد-فرخندگی-خوش‌قدمی

الانه-همین حالا-هم اکنون

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

 

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

دو شاخ-دارای دو شقه

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن
بومی-محلی-اهل همان سرزمین

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

رُب کسی را کشیدن-کسی را به کار سخت واداشتن

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح
آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

پاچین-دامن زنانه

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

دک و پوز-دهان و لب و دندان

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

 
آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

به لعنت خدا نیارزیدن-دارای هیچ ارزشی نبودن-به هیچ نیارزیدن-مفت نیارزیدن
حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

بد سابقه-بد پیشینه-دارای گذشته ی بد

اخت شدن با کسی(مانوس شدن با کسی)

ز ِق زدن-نق نق کردن بچه که مقدمه ی فریادهای و گریه های بعدی است

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی
این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن
داغ کسی را به دل کسی نهادن-غزیز کسی را کشتن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

درگذشت-مرگ

چاشت-صبحانه-ناشتایی

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

پشت بندی کردن-به انتظار غذا چیز مختصری خوردن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

جزاندن-آزار و اذیت کردن