منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 89

 

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن
جیش-ادرار در زبان کودکان

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

اُق زدن(بالا آوردن)

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن
حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری
خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن

آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

پشم و پیله-ریش

روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن
اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

پول خرد-پول سکه ای

 
چشم و دل دویدن-چشم چرانی کردن-هوس رانی کردن

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن
آتشخوار(ظالم، حرام‌خوار)
زالو-آدم سمج

چم کسی را به دست آوردن-رگ خواب کسی را دانستن-نقطه ی ضعف کسی را دانستن

تپه ماهور-زمین ناهموار

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن
تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

چنگک شدن-چنگ شدن

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

حاجی فیروز سال نو را مژده می دهد-مردی که در روزهای آخر سال خود را سیاه کرده و با رقص و آواز مردم را به خنده و شادی واداشته و آمدن

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

زمین ماندن-معطل و معوق ماندن-باقی ماندن و انجام نگرفتن کاری

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

دراز کش-افتاده-خوابیده

زنیکه-زنکه

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

آفتابی کردن(پدیدار کردن)
دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

پا به زا-حیوان یا انسانی که هنگام زایمانش نزدیک است

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

دفتر-جایی که دبیران-منشیان و کارمندان کار می کنند

چشم باباقوری-نابینا-کور

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

 

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند
 

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)

چل زن-زن کوتاه قد

بنده منزل-خانه ی من

دو زار-دو هزار-دو قران-دو ریال

چراغ موشی-هر چراغی که به کمک حلبی یا چیزی مانند شیشه ی مربا به عنوان مخزن نفت و یک فتیله درست شود

چِک کردن-وارسی و بازبینی کردن

 

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی
به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن
حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

بی بو و بی خاصیت-کسی که سود و زیانی ندارد

خانم باز-مرد معاشر با زنان هرزه

 

ترش کردن-عصبانی شدن

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

آتشی(تندخو، زودخشم)

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن(کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن)

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

 

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

درگاهی-آستانه

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

خاکه زغال-ریزه ی زغال

 

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن

دنیا آمدن-زاده شدن

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

حیوانی-نگا. حیوانکی

زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده
داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن
خودفروش-فاحشه-خائن
دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
دست کج-نامطمئن-دزد

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد
اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن
زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

 

آی زرشک(آی زکی)
از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)
دول-آلت مردی به زبان کودکان

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

 

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

 

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود

شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

 

 

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

پخته-با تجربه-دنیا دیده

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

داغان-از هم پاشیده-پریشان

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

دست مریزاد-آفرین !-دستت درد نکند !

جد کمر زده-در نفرین به سید می گویند-یعنی جدش او را به سزایش برساند

خرمن-انبوه و پرپشت

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود
چیل-آدم بد بیار

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی
خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

خیط کاشتن-خطا کردن

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده
تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

زیر جامه-زیر شلواری
خودآموز-بدون آموزگار

دیر فهم-کند ذهن-کودن

چشمداشت-توقع-انتظار

خاله بی بی-نوعی آش
باریک-دقیق-حساس

پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

چشم زهره-ترس

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

دانشگاهی-کسی که در دانشگاه کار می کند-اعضای هیات علمی

دیر کردن-تاخیر کردن

چفت و بست-قفل و زنجیر در یا صندوق

خبرچینی کردن-سخن چینی کردن-خبر از جایی به جایی بردن-جاسوسی کردن

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم
چای نیک-قوری و کتری چای

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

ای داد بیداد-کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

خانه یکی-صمیمی و یکدل

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان
دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)
ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

حالا حالاها-مدت دراز

چوب رخت-چوبی افقی که جامه را بر آن می آویزند
آخش درآمدن(از درد نالیدن)

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

انسان بودن(شریف و درست بودن)

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن
در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

جغ جغ-صدای به هم خوردن چند چیز-صدای همهمه

چشم کار کردن-دیدن

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

جِر خوردگی-بریدگی-پارگی

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

رج کردن-رج بستن

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

 

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن
از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

خال-نقطه ی سیاه-لکه

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

پیله-مو

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن

 

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

بد مزاج-عبوس-ترشرو-تندخو
تقاص پس دادن-تاوان پس دادن

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

پاگون-سردوشی

خش-صدای گرفته-خراش

تاب-کجی چشم- طاقت و تحمل

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن
آب را گل آلود کردن(برای سود خود کارها را به هم زدن)

چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

دزد و دغل-نادرست و مکار

زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

خودرو-آن چه بی اسب رود

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

بسیار دلواپس و نگران بودن

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

دم خود را روی کول گذاشتن-گریختن-شکست خورده رفتن
پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

خرج و دخل کردن-برابر شدن هزینه و درآمد

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

 

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم
آب از دریا بخشیدن(از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن)
از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن
چشم دراندن-دقت زیاد کردن

چشمک-ایما و اشاره به چشم

تک خال-به ترین در میان هم ردیف های خود

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

ختم گرفتن-نگا. ختم گذاشتن
 

پیشی-گربه در زبان کودکان
پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

اشک کسی دم مشکش بودن(سخت زود رنج بودن، زود به گریه افتادن)

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

 

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

دست به کار شدن-آغاز به کار کردن

پر بدک-خیلی بد

 
اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی-برای کسی نقشه کشیدن-از کسی بد گفتن
رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

 

 

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

جن بو داده-نوعی دشنام است
دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

 

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

پُخت-هر نوبت از پختن
انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

دو دو زدن-تکان تکان خوردن

از جگر گذشتن-نامردی کردن

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

حق التدریس-مزد آموزگار
دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر

بازرسی-بررسی و کنترل

زیر پای کسی نشستن-کسی را از راه به در بردن-فریب دادن

خلاف شرع-ضد قانون شریعت

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

 

 

بند کردن-محکم کردن

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن
از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن(از دارایی دیگران بخشیدن)

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

دوخت و دوز-خیاطی

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

خواهر خوانده-دوست صمیمی

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

بزرگداشت-احترام-تکریم

درآمد-مقدمه ی سخن و نوشته یا قطعه ی از موسیقی

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

باب شدن-معمول و رایج شدن

جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

ربغ رحمت را سر کشیدن-مردن
چُس افاده-افاده ی بی جا

اَتَر زدن(فال بد زدن)
خَرخَری کردن-حرکات ابلهانه از خود درآوردن-خل بازی درآوردن

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

 

رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

دزد و دغل-نادرست و مکار

 
اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

آبدست-ماهر-استاد

 

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب

چاسان فاسان-آرایش-بزک
خاک بر سری-بی آبرویی
در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن
روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد