برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 305

در هم-به هم آمیخته-سوا نکرده

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

بوی الرحمان کسی بلند شدن-نزدیک به مرگ شدن-مردن

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

 
اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

 

چلچل-خال خالی-ابلق
انگشت رساندن-دست‌درازی کردن-دست زدن
اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

خاک به دهنم-زبانم لال

آه از نهاد کسی برآمدن(نهایت تاسف به کسی دست دادن)

بی بند و بار-بی قید-بی اعتنا به آداب و رسوم

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری
زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

آی زرشک(آی زکی)

 

بی اشتها-بی میل به غذا

 

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن
چرکمُرد-پر چرک و کثیف

 

تاشو-آن چه روی هم تا و جمع شود

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی-برای کسی نقشه کشیدن-از کسی بد گفتن

 

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

اوضاع احوال-وضع و حال

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

جلو بُر شدن-مورد حمله قرار گرفتن

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)
پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی
آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است
خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن
دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن
اسکلت‌بندی-طرح‌ریزی-زیرسازی
آمیزقلمدون(میرزا‌بنویس، کاتب)

خندق بلا-شکم

ریش بز-گیاهی همیشه سبز و پرشاخه
دیوان بلخ-جای بی انصافی و ستم رانی

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

 

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

چُل-آلت مرد

رشوه گیر-رشوه خوار

دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

 

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

دیزی پشت سر کسی بر زمین زدن-بی اعتنایی کردن به قهر کردن و رفتن کسی

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

راه اندازی-راه انداختن

بادبادک-مرغ کاغذی-اسباب بازی کودکان که به هوا می کنند

جُنگ-کتابی که نوشته های گوناگون از نویسندگان گوناگون در آن باشد

پَلِه-پول

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

چپری آمدن-زود آمدن

خاک به سر کردن-به فکر چاره افتادن-چاره جویی کردن

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

 

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

 

این کلاه آن کلاه کردن-قرضی را با قرض دیگری پرداختن-از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن-کلاه تقی را سر نقی گذاشتن

 

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن
خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

آب سیر-جانور خوش‌رفتار
جن بو داده-نوعی دشنام است
زانویی-زانو

 

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

 

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن
بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست
به کوری چشم کسی-بر خلاف میل کسی

جا افتادن-سر جای خود آمدن

دیر رس-میوه ای که دیر می رسد

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

چینی-در یک رده قرار دادن آجرهای دیوار

 

خودمانی-صمیمی-یکدل

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

دوش فروش-ربا خوار

تَخم-مهمل تَخم

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

از خشت افتادن-بدنیا آمدن

 

خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

تاکسی سرویس-نوعی تاکسی که در مسیر ویژه ای رفت و آمد می کند

 
بَهمان-فلان
دریافتی-حقوق

تُف به دهن-حیرت زده

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

حَب جیم را خوردن-گریختن-فرار را بر قرار ترجیح دادن-جیم شدن

آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)

دزد و دغل-نادرست و مکار

خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار

زرت و زورت-زرت و پرت

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

خیس کرده-تر کرده-در آب قرار داده

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

 
خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

تاریخچه-تاریخ مختصر

در دار-دارای سرپوش

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

به جا آوردن-شناختن

 

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

آب مریم-شیره‌ی انگور-عصمت و طهارت
تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن
زیپو کسی را زدن-از کار برکنار کردن-معزول کردن

جسته دوزی-نوعی دوختن

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

آب آتش مزاج-می سرخ

 
دانش سرای مقدماتی-آموزشگاه تربیت دبیر

پاپوش دوختن-سخت حیله گر بودن

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن
تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن
چادر سر کردن-چادر پوشیدن
جاپیچ-جاکش-دلال محبت
خوراک-مصرف یک دوره ی معین

چانه کردن-تقسیم کردن خمیر نان به گلوله های مساوی

 
آواز شدن(شهره شدن)

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

چوچول باز-دغل-بی حیا

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد
خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید
دل قرصی-اطمینان
دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

چاشت-صبحانه-ناشتایی

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن
جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

خانم آوردن-پا اندازی کردن

 

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

 

 
برچسب زدن-تهمت زدن

 

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن
ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

دوره افتادن-گرداگرد شهر گشتن-به دیدار هر کسی رفتن

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

دست آموز کردن-تربیت کردن

دندان شکن-قاطع-محکم

دوخت و دوز-خیاطی

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

 

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

 

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن
جز زدن-ناله و زاری کردن

چشم باباقوری-نابینا-کور

رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)
رنگ-حیله-نقشه-تدبیر

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

 

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

دو بامبی-دو دستی-با دو دست
بجا آوردن-شناختن-دریافتن
حرف شنو-سر به را-مطیع

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

 

 
به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

حیوانی-نگا. حیوانکی

زغال اخته-میوه ای از زیتون کوچک تر و ترش مزه
چپ بودن خواب زن-خلاف شدن آن چه زن در خواب بیند
خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف
تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

 
 

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

بیرون رفتن-به توالت رفتن
بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

دست چین-گزیده-منتخب
ار زبان کسی-از قول کسی

 
پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن
پوزخند-تبسمی از روی تحقیر و استهزاء

از قلم انداختن(از یاد بردن، مورد بی‌توجهی قرار دادن)

ترقه فرنگی-بچه ی شرور

تحصیل کرده-درس خوانده

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

اخ و پیف کردن(اظهار ناراحتی کردن از بوی بد، منظره‌ی بد یا غذای بد)

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو
خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)
زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
تو ذوق زدن-ناخوشایند بودن-بر خلاف میل کسی سخن گفتن
خطایی-نوعیز آجر
خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن
پا ندادن-امکانی پیش نیامدن

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند
راسته بازار-بازار راست و مستقیم

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

ابرو زدن(رضا دادن، اشاره کردن)
اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)

روی حرف کسی حرف نزدن-با حرف کسی مخالفت نکردن

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها
 

با دم خود گردو شکستن-سخت شادمان و خوشحال بودن

پیگرد-پی گیری-تعقیب

خیابان گز کردن-ول گشتن

 

تو دوزی-دوختن از درون

 
به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

 

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

خونین و مالین-زخمی-خونی شده
پشت کسی را داشتن-هوای کسی را داشتن-از کسی حمایت کردن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)
چسی در کردن-نگا. چسی آمدن

دو به دست کسی دادن-به کسی فرصت انجام کاری دادن-به کسی بهانه دادن

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن
به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

چغلی کردن-شکایت کردن

جیم الف جا-آدم ریزه میزه

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

خوش اندام-خوش هیکل-خوش اندازه و برازنده

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

چیز فهم-عاقل و فهمیده

 

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

 

 

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

رودرواسی-رودربایستی

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن

اُق زدن-بالا آوردن

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ
افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن
زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند

خانه خراب کن-بدبخت کننده-زیان رساننده

خوابگوشی-سیلی-کشیده

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

برادر زاده-فرزند برادر
درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان
 

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم
دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن
ریختگی-ریزش

خندیدن تو روی کسی-به کسی که بسیار گستاخ است می گویند

خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب
دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

چرمی-از جنس چرم
جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز

 

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن
در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم

 

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

دلقک-شخص مسخره

پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

پدر آمرزیده-دعا یا خطابی برای آمرزیده شدن پدر کسی-پدرت

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

 

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

 

دور از جناب ب-لانسبت

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

دُم کلفت-پول دار-مقتدر

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

دست و پای خود را گم کردن-دست پاچه شدن

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

دلچسب-دلپذیر-مقبول

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن
جُستن-چیز گمشده را یافتن

پیشدستی-بشقاب کوچک-زیر دستی

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

د ِ-پس-آخر
به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

دزد حاضر و بز حاضر-می توان همه چیز را دید و داوری کرد

خریت-نادانی-حماقت

احتیاطی-نجس-ناپاک
پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن
تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن